Rical elminin digər oxşar elmlərlə fərqi

Rical elmi bəzi elmlərlə oxşar x&uuml;susiyyətlərə malikdir. Lakin həmin elmlərə diqqətlə nəzər saldıqda rical elminin onlardan fərqli x&uuml;susiyyətlərə malik olduğunu m&uuml;şahidə edirik. Burada əsasən rical elminin dirayə və tərac&uuml;m elmi (&ouml;nəmli şəxsiyyətlərin tərc&uuml;meyi-hal, bioqrafiyasından bəhs edən elm) &nbsp;ilə olan fərqinə işarə edəcəyik. İlk &ouml;ncə rical elminin dirayə elmi ilə fərqlərinə toxunmaq istəyirik:

<ul>
	<li style="text-align:justify">Rical elmi ilə dirayə elminin fərqi: Həm rical, həm də dirayə elmi hədis sahəsi ilə məşğul olan elmlərdir. Hədis m&uuml;təxəssisi bu iki elmdən xəbərdar olmalıdır. Məhz bu iki elmin k&ouml;məkliyi ilə hər hansı bir hədisin səhih, m&uuml;vəssəq, həsən və ya zəif olması və hədis elminə aid olan digər x&uuml;susiyyətlər ayırd edilir. Bu iki elmin bir-biri ilə nə qədər &ccedil;ox bağlılığı olsa da, bunlar aralarındakı fərqli x&uuml;susiyyətlərə g&ouml;rə iki ayrı elm hesab edilir. Bu elmlərin arasındakı fərqi qısa şəkildə izah etmək istəsək, deyə bilərik ki, dirayə elmi hədisdən, rical elmi isə m&uuml;həddisdən (hədisi nəql edən şəxsdən) bəhs edən elmdir. Daha ətraflı desək, dirayə elmi hədisin &uuml;mumi şəkildə x&uuml;susiyyətindən, yəni hədisin səhih (b&uuml;t&uuml;n raviləri siqə və imamiyyə əqidəsində olan) və ya m&uuml;vəssəq (b&uuml;t&uuml;n raviləri siqə olan, lakin ravilərindən ən azı biri imamiyyə əqidəsində olmayan), yaxud həsən (ravilərinin hamısı imamiyyə əqidəsində olan, lakin onlardan ən azı birinin barəsində siqəliyinə dəlil olmayan, yalnız mədh &ndash; tərif qeyd olunan), yaxud da zəif (qeyd olunmuş x&uuml;susiyyətlərin he&ccedil; birinə malik olmayan) olduğunu, həm&ccedil;inin hədisin sənədinin m&uuml;snəd (sənədi tam şəkildə olan) və ya m&uuml;rsəl (sənədində qopuqluq olan) olduğunu və bu kimi hədislə bağlı olan digər x&uuml;susiyyətləri araşdıran elmdir.</li>
</ul>

Rical elmi isə hədisin bu x&uuml;susiyyətlərini ayırd etmir, o yalnız hədisin sənədində m&ouml;vcud olan ravilərin etimad olunan biri olub-olmadığı cəhətindən x&uuml;susiyyətlərini araşdırır. Başqa bir ifadə ilə desək, rical elmi hədisin səhih və ya zəif olmasını, yaxud m&uuml;snəd və ya m&uuml;rsəl olmasını və bu kimi x&uuml;susiyyətləri araşdırmır. O, hədis sənədində m&ouml;vcud olmuş hər hansı bir ravinin, siqə və ya zəif biri olmasını, mənsub olduğu məzhəbi, həm&ccedil;inin həmin ravinin hədis rəvayətindəki təbəqəsini, bir-birindən hədis nəql etmiş ravilərin təbəqə baxımından biri digərindən hədis nəql etməsinin m&uuml;mk&uuml;nl&uuml;y&uuml;n&uuml; araşdırır. Buradan məlum olur ki, rical elmi dirayə elmi &uuml;&ccedil;&uuml;n bir m&uuml;qəddimə rolunu oynayır. Məsələn, dirayə elmində bir hədisin səhih olub-olmamasını bilmək &uuml;&ccedil;&uuml;n bu hədisin sənədində m&ouml;vcud olan ravilərin x&uuml;susiyyətlərinə rical elmində m&uuml;raciət etməliyik. Əgər rical elmində həmin ravilərin hamısının siqə və imamiyyə əqidəsində olması məlum olarsa, o zaman dirayə elmi əsasında o hədisin səhih olmasına h&ouml;km edəcəyik.

<ul>
	<li style="text-align:justify">Rical elmi ilə tərac&uuml;m elminin fərqi: M&ouml;vzu baxımından rical elminə bənzəyən digər bir elm isə b&ouml;y&uuml;k şəxsiyyətlərin həyat və yaradıcılığından bəhs edən tərac&uuml;m elmidir. Bu elmin m&ouml;vzusu rical elminin m&ouml;vzusuna bənzəsə də, bu iki elm arasında fərqlər m&ouml;vcuddur. Fərqi g&ouml;rmək &uuml;&ccedil;&uuml;n rical elminin tərifinə diqqətlə nəzər etmək kifayət edir. Belə ki, rical elmi yalnız hədisin sənədində m&ouml;vcud olan raviləri onların nəql etdiyi hədisləri qəbul edib-edilməməsi baxımından x&uuml;susiyyətlərini araşdırır. Tərac&uuml;m elmi isə (alim, ravi olub-olmamasından asılı olmayaraq) tanınmış şəxslərin həyatı və g&ouml;rd&uuml;kləri işlər barədə danışır. Bəzən bu iki elmin kəsişdiyi yerlər də olur. Məsələn, Şeyx Kuleyni, Şeyx Səduq, Şeyx Mufid, Şeyx Tusi və bu kimi b&ouml;y&uuml;k m&uuml;həddislər barədə hər iki elm araşdırma aparır. Lakin burada da bu iki elmin həmin şəxslərə baxışı m&uuml;xtəlif cəhətlərdəndir. Belə ki, rical elmi bu şəxslərin yalnız nəql etdikləri hədislərin etibarlılıq dərəcəsinə aid olan x&uuml;susiyyətlərini araşdırır. Tərac&uuml;m elmi isə bu alimlərin tanınmış şəxslər olmaları səbəbindən onların həyatından, g&ouml;rd&uuml;kləri işlərdən, fəaliyyətlərindən bəhs edir.</li>
</ul>

Şeyx Fəqan Məmmədov

Hadis.az

Rical elmi bəzi elmlərlə oxşar xüsusiyyətlərə malikdir. Lakin o elmlərə diqqətlə nəzər saldıqda rical elminin o elmlərdən fərqli xüsusiyyətlərə malik olduğunu müşahidə edirik.