Rical elminin mahiyyətinin nədən ibarət olması müxtəlif təriflərlə bəyan edilmişdir. Bu təriflərin çoxu bir-birinə oxşayır. Xülasə olaraq rical elminə belə bir tərif vermək olar: “Rical – hədis ravilərinin nəql etdikləri xəbərlərin qəbul edilib-edilməmə cəhətindən araşdırılması, onların kimlikləri və vəsfləri haqqında tədqiqat aparan bir elmdir”.[1] Tərifə nəzər saldıqda üç əsas nöqtənin vurğulandığını görürük:

• Tərifdəki “ravinin kimliyinin araşdırılması” ifadəsindən ravinin adının və atasının adının təyin olunması, onun adı ilə ata adı eyni olan digər ravidən ayırd edilməsi  nəzərdə tutulur. Məsələn, rical kitablarına müraciət etdikdə Əhməd ibn İbrahim adında 10-dan çox müxtəlif ravilərin olduğunu görürük. Biz həmin kitablara müraciət edərək bu şəxsin Əbu Hamid Məraği künyəsi olan, yaxud İmam Həsən Əskərinin (ə) səhabəsi olan Əhməd ibn İbrahim, yoxsa siqə ravilərdən olan Əhməd ibn İbrahim ibn Əhməd ibn Muəlla və ya Şeyx Səduqun şeyxlərindən olan Əhməd ibn İbrahim ibn İshaq və ya digər biri olduğunu təyin edirik.
• Tərifdə qeyd olunan “ravilərin vəsflərinin araşdırılması” ifadəsindən ravinin siqə (doğru danışan), yaxud zəif (nəql etdiyi hədislərin etimad olunmadığı) biri olması, mənsub olduğu məzhəb və ya əqidəvi məktəb kimi xüsusiyyətlər nəzərdə tutulur.
• Tərifin “hədis ravilərinin nəql etdikləri xəbərlərin qəbul edilib-edilməmə cəhətindən araşdırılması” hissəsi isə bizə rical elminin mahiyyət və mövzusunu daha aydın şəkildə izah edir. Buradan məlum olur ki, rical elmi hədis rəvayət edən şəxsin həyatını, onun fəaliyyətini və rəvayət etdiyi hədisin qəbul edilib-edilməməsinə aid olmayan digər xüsusiyyətlərini araşdırmır. Bu elm ravini yalnız onun rəvayət etdiyi hədisi qəbul edib-etməyəcəyimiz cəhətindən araşdırır. Məsələn, rical elmində ravinin neçə il ömür sürməsi, əsil-kökünün haradan olması, başqa elmlərlə məşğuliyyətinin olub-olmaması və s. kimi xüsusiyyətlər araşdırılmır. Rical yalnız ravilərin nəql etdikləri hədisin qəbul edilib-edilməməsinə təsir göstərə biləcək xüsusiyyətlərini araşdırır. Bu səbəbdən rical elmi ravinin adil, müvəssəq, məmduh (təriflənmiş) və ya məzmum (məzəmmət olunmuş), möhməl (rical kitablarında adı qeyd olunmayan) və ya məchul (halı bəlli olmayan) olması, həmçinin sənədin mürsəl və ya müsnəd olmasını və adları müştərək olan şəxsləri ayırd etmək üçün onun şeyxləri, tələbələri, həyatı, yaşadığı dövr və hədis rəvayətindəki təbəqəsi barədə məlumat əldə etməyi öyrənir.

Şeyx Fəqan Məmmədov

Hadis.az